Minibüsün en arka koltuğunda, cam kenarında oturup dağları seyrediyordu. Bir anda yanındakine dönüp, “Burası da memlekettir, Mersin de memlekettir” dedi. Van-Hakkari karayolunun, ‘32 viraj’ olarak adlandırılan Güzeldere Geçidi’nden geçerken kurmuş olduğu bu cümlenin altında belli ki çok şey yatıyordu.
Hakkari’ye ulaşıp minibüsten indiğimizde sordum, şöyle cevapladı: “2016 yılına kadar Hakkari’de esnaftım. Dükkânda işler kötü gidince kapattım ve seyyar satıcılık yapmaya başladım. Baktım ki o da olmuyor. 2018 yılında ailemle beraber Mersin’e taşındık. Çocuklarımla birlikte bir çay ocağını işletiyoruz. Beş yıldır ilk defa geliyorum Hakkari’ye. Beş yılda hiçbir şey değişmemiş.”
'BİR AYDA 80 ESNAF KEPENK KAPATTI'
Bu konuşmanın üzerinden bir yılı aşkın bir zaman geçti. Bu bir yılda da ‘hiçbir şey’ değişmedi. Hakkari Esnaf ve Sanatkar Odaları Birliği’nin vermiş olduğu bilgiye göre, kentte son bir yıl içinde 280, son bir ay içinde ise 80 esnaf kepenk kapattı. İşsizlik ve ekonomik sorunlar nedeniyle binlerce insan ya yurdun batısına ya da yurt dışına göç etmek zorunda kaldı.
İran ve Irak’a sınırı olan ve üç sınır kapısı bulunan Hakkari, Türkiye’nin en genç nüfusa sahip illeri arasında. Dış ticaret, turizm, tarım ve hayvancılık potansiyeline sahip olmasına rağmen Hakkari, Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2023 yılı Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması’na göre Türkiye’nin en yoksul illerinin başında geliyor.
‘GÜVENLİK GEREKÇELERİ ÖNÜMÜZE KONULUYOR’
Hakkari’de üç sınır kapısı bulunuyor. Esendere Sınır Kapısı İran’a, Üzümlü Sınırlı kapısı ve Derecik Umurlu Sınır Kapısı ise Irak Kürdistan Bölgesel Kürt Yönetimi’ne açılıyor. Hakkari Esnaf ve Sanatkar Odaları Birliği Başkanı Muharrem Tekin, her üç sınır kapısının da ticarete açılması yönünde defalarca girişimlerde bulundukları halde, güvenlik gerekçeleri ile izin verilmediğini söylüyor: “Hakkari, iki ülkeye sınırı olan bir şehir. Buna rağmen Hakkari, Türkiye’nin en yoksul ve en işsiz kentlerinden biri. Biz bu durumu her gündeme getirdiğimizde, özellikle ‘güvenlik gerekçeleri’ önümüze konuluyor. Oysa kentimizde öyle bir problemimiz yok. Üç sınır kapımız da sırf bu yüzden işlevsiz.”
Dış pazara açılamayan Hakkari, iç pazarda da tutunamıyor. İl merkezinde organize sanayi bölgesi ya da büyük çapta üretimlerin yapıldığı fabrikalar bulunmuyor. Tekin’in vermiş olduğu bilgiye göre, kentte ufak çaplı üretim yapan birkaç atölye dışında istihdam sağlayabilecek herhangi bir tesis de yok.
‘ORAYA GELİNCE ÖDENEK VAR, BURAYA GELİNCE YOK’
Tekin, Hakkari yolunda yaşanan ulaşım sorunlarının da kentin ekonomisi üzerinde olumsuz etkileri olduğunu söylüyor. Nitekim, en yakın şehir olan Van’dan Hakkari’ye ulaşmak kış aylarında bazen 4 saati bulabiliyor. Tekin, ulaşım konusunda da Hakkari’ye yönelik bir ayrımcılık yapıldığını düşünüyor: “Hakkari - Van arasında 11 yıldır devam eden ve bitmeyen Güzeldere Tüneli var. Neden bitirilemediğini sorduğumuzda bir cevap alamıyoruz. Oysa yapımına Güzeldere Tüneli’nden sonra başlanan ve Türkiye’nin en uzun tüneli olan Zigana Tüneli bile 7 yılda bitirildi. Oraya gelince ‘ödenek var’ deniliyor, buraya gelince ‘ödenek yok’ deniliyor.”
İKİ YILDA 8 BİN 250 İNSANIMIZ İŞSİZLİK YÜZÜNDEN GÖÇ ETTİ’
İşsizlik, beraberinde göçü getiriyor. Göç ise telafisi mümkün olmayan sonuçlar doğurabiliyor. Tekin, kentteki göçü ve göç edenlerin yaşadığı sorunları şöyle anlatıyor: “2021 yılından 2023 yılına kadar 8 bin 250 insanımız işsizlik yüzünden Hakkari’den gitmek zorunda kaldı. Son bir yıl içinde 10’u aşkın gencimiz ülkenin batısında, iş cinayetleri ile yaşamlarını yitirdi. Onlarca gencimiz gittikleri şehirlerde yaşama tutunamıyor. Birçoğu ırkçı saldırılara uğruyor. Göç ettikleri yerlerde ekonomik sorunlar nedeniyle intihar edenler de oluyor.”
MADENLER TEK İSTİHDAM KAYNAĞI OLARAK GÖRÜLÜYOR’
Göç etmeyip Hakkari’de kalan gençlerin birçoğu ise madenlerde çalışıyor. Tekin, Hakkarili madencilerin ‘ucuz iş gücü’ olarak görüldüğünü söylüyor: “Madenler doğamızı talan ediyor ama Hakkari’deki tek istihdam kaynağı olarak da görülüyor. Mademki dağı taşı delip maden sahaları açılmasına izin verdiniz, bari bir izabe tesisi kurun Hakkari’ye. Öyle bir tesis en az 3 bin insana istihdam sağlayacaktır.”