Yaşadığımız bölgede sosyolojik ve kültürel boyutta trajikomik sayılabilecek bir çok durum mevcuttur. Bu durumlardan biri de görkemli (!) düğünlerimizde çekilen halaylarda halay başı olma durumudur.
Daha birkaç gün önce basına yansıyan bir haberde halay başı olma kavgası bütün ülkede gündem oldu. “Şırnak’a bağlı Cizre ilçesinde sokak arasında yapılan bir düğünde iddiaya göre, akrabalar arasında halay başı olma meselesi yüzünden yaşanan tartışmanın bıçaklı kavgaya dönüşmesiyle 4 kişi yaralandı.”
Haberi ilk okuduğumuzda çoğumuz; hadi canım! bu kadar da olmaz diye düşünmüşüzdür. Ama maalesef toplum olarak ulusal medyada böyle gülünç bir duruma düştük. Peki bu olay sıradan ve birkaç kendini bilmez tarafından gerçekleştirilen basit bir kavga olayı mı? Bizce uzun bir zamandır düğün kültürümüzde meydana gelen yozlaşmanın bir sonucudur bu olay.
Bölgemizin milletvekili, aşiret ağası, kurum yöneticisi, zengini, delisi, fenomeni... velhasıl her kademeden insanı bir düğünde halay başı olmak için adeta hazır kıta bekliyorlar. Peki bu halay başı olma sevdası nedir de aklı en başında olması gerekeninden tutun da en delisine kadar herkes halay başı pozisyonu için hazır kıta bekliyor?
Gelenek ile modernite arasında salınan Orta Doğu toplumlarından biri olan Kürtlerde tarihten beri düğün ve halay geleneği sosyal hayatın temel bir parçası olmuştur. Bu durumun bir yansıması olarak halay çeşitleri zaman içinde çoğalmış ve halayda sergilenen dans hareketleri ve figürler çeşitlenmiştir.
Kürt geleneğinde erkek ve kadına biçilen ve birbirinden keskin çizgilerle ayrılan sosyal statüdeki davranış biçimleri, acıda da sevinçte de ölçülü davranmayı ve ciddi olmayı gerektiriyordu. Bu durumun bir yansıması olarak halay oynarken de kendini bilen, ölçülü ve ağırbaşlı hareketler sergilemek gerekiyordu. 1990’lı yılların sonuna kadar bu durum halaylarımızda kendini ağırlıklı bir şekilde hissettirdi.
Özellikle 2000’li yıllardan sonra saz grubu, orkestra, düğün salonu, kamera çekimi, modern gelinlik ve damatlık gibi yeni uygulamalar geleneksel düğün kavramımızı istila edip bambaşka bir ucube kültüre çevirdi. Ortadoğu toplumları içerisinde sözlü geleneğinin gücüyle öne çıkan Kürt toplumu düğünlerde org kullanımıyla beraber yoz bir sürece evrilmek durumunda kaldı. Sözün ve sazın yerini alan org, içerisinde bir milletin bütün değerlerini ve kahramanlıkları taşıyan stranları ve dengbêjlik kültürünü anlamsız, içi boşaltılmış bir hâle getirdi. Mevcut topluluğu oynatmak (daha doğrusu zıplatmak) için aaaa... ya da eeeee... diye söylenmek, üç beş tilili yapmak yeter hâle geldi.
Bu ucube düğün kültürü toplumumuzu maddi ve manevi yönden sömüren büyük bir araca dönüştürüldü. Her şey daha fazla gösteriş ve sosyal medyada daha fazla görünür olma ve beğeni alma uğruna yapılmaya başlandı.
İnsanlar bu ucube düğün kültürünün büyüsüne kapılıp daha fazla zaman ayırmaya, daha fazla harcama yapmaya ve nihayetinde daha fazla saçmalamaya başladılar. En büyük saçmalama şekillerinden biri de halay başı olabilmek için efendilikten, saygınlıktan, ciddiyetten vazgeçip; (h)alay başı olmayı kabullenmek oldu. İnsanımızın büyük bir kısmı orada o şekilde görünmeyi bir marifetmiş gibi görmeye, yapılan saçmalıkları daha fazla kanıksamaya ve içselleştirmeye başladılar.
Günümüzde sosyal medya videolarının üç tanesinden biri mutlaka saçma sapan bir şekilde oynayan bir (h)alay başının ya da geline takılan takıların ya da damat için toplanılan para videosu olmuş durumda. Daha da vahimi bu saçmalama işini profesyonelce yapıp büyük paralar alarak düğünlere özel konuk olarak davet edilen tipler türemeye başladı.
Çoğunlukla aşiret ağası ya da kanaat önderi sayılan kişilerin düğünlerinde toplanılan uçuk paralar, takılan takılar, düğüne çağrılan sosyal medya fenomenleri, çekilen halay başı videoları, vs. köklü bir geleneğin içinin ne kadar da kolay boşaltılabildiğini gösteriyor. Bu işin en trajik taraflarından biri de; damat ve ailesine küçük de olsa destek olmak için toplanılan paranın (xelat) zengin aileler için toplanırken, fakir aileler için toplanmamasıdır. Oysaki eskiden zengin aileler para toplamaz, bu durumu kendine yakıştırmaz, bir ayıp olarak görürlerdi. Bu şekilde maddi durumu düşük ailelere daha çok yardım edilmesinin yolu da açılmış olurdu.
Şırnak’ta yaşanan halay başı olma kavgasında çekilen bıçaklar gösteriyor ki bu iş saçmalık olmaktan çıkıp toplumsal bir cinnet hâline dönüşmeye başladı.
Gelişmiş toplumlar uzay hakimiyeti, ekonomik kalkınma, teknolojik ilerleme, yeni enerji kaynaklarına sahip olma, yapay zekada aşama kaydetme vb. gibi durumlar için savaşırken, bizim savaştığımız duruma bakın. (H)alay başı olma. Hayırlı, uğurlu olsun...