Yaklaşık 17 milyon emekli 2024 yılının ilk zammının yapılacağı Ocak ayını bekliyor. Ocak’ta hem enflasyona göre artışlar hem de refah payı öngörülüyor. Bu arada taban maaşın artırılması da gündemde. Ancak milyonlarca kişi emekli zammı hesabı yaparken kök aylık detayına takılıyor.
Yeni Asır’dan Faruk Erdem’in haberine göre, kafaları karıştıran kök maaş uygulaması ve zamlarla ilgili soruların cevapları şöyle:
3 AYRI HESAP
Türkiye'de emekli maaşlarını belirleyen en önemli parametre kişilerin çalışırken SGK'ya bildirilen kazançları. İlk işe giriş tarihinden son tarihe kadar tüm kazançlar hesaba katılarak emekli aylığı belirleniyor. Emekli aylıkları için üç ayrı hesap yapılıyor. 1999 öncesi için yüksek aylık bağlama oranı ve güncelleme katsayısı kullanılıyor. 1999 ile 20008 arasında aylık bağlama oranı düşüyor olsa da enflasyon oranları da güncelleme katsayısına katılıyor.
2008 sonrasında yine düşük aylık bağlama oranına karşın enflasyon oranı büyüme hızı gibi yeni güncellemeler devreye giriyor. Bu üç dönem için yapılan üç ayrı hesap toplanarak emekli aylığı belirleniyor. Çalışma hayatı boyunca asgari ücretten kazancı olan ya da yüksek maaş almasına rağmen SGK'ya asgari ücretten bildirilenlerin maaşları düşük oluyor. Yine 3600 günden kısmi emekli olanların da maaşları düşük oluyor.
KİMLER YÜKSEK EMEKLİ MAAŞI ALIYOR?
Yüksek emekli maaşı alabilmek için çalışma hayatı boyunca asgari ücretin üzerinde brüt maaşı olmak gerekiyor. Çalışma hayatında SGK'ya bildirilen kazancı yüksek olanların emekli aylıkları da yüksek oluyor. Sadece belli bir dönem değil tüm çalışma hayatına bakıldığı için son birkaç yıl yüksek kazancın olması emekli aylığını yükseltmiyor. Birden fazla yerden sigortalı olmak ve kazanç bildirmek de emekli aylığını artırıyor.
KÖK MAAŞ NEDİR?
Kök maaş emeklilerin kazançlarına göre hesaplanan net tutarı gösteriyor. Bu maaşa yüzde 4 oranında her ay ek ödeme eklenip bankaya yatırılıyor. O yüzden bankaya yatan para değil sizin için hesaplanan miktar emekli aylığınızı gösteriyor. Bunu e-devletten görmek mümkün. E-devlette net maaş yazan bölüm sizin kök maaşınızı gösteriyor. Buna yüzde 4 ek ödeme ekleniyor, ayrıca taban maaşa da tamamlanıyor.
TABAN MAAŞ NASIL HESAPLANIYOR?
Özellikle pandemi döneminde başlayan uygulama en düşük emekli maaşı belirleme olarak gerçekleşiyor. Hükümet en düşük emekli maaşı olarak bir rakam belirliyor. Şu anda uygulanan taban maaş 7.500 TL. Kök maaşınız yani kazancınıza göre hesaplanan asıl emekli maaşınız bunun altındaysa Hazine tarafından yapılan bir sosyal ödeme ile aylık taban maaşa tamamlanıyor.
Yani çalışma hayatındaki primlerine göre kök maaşı 6.000 TL olarak hesaplanan bir emekliye 1.500 TL destek yapılarak 7.500 TL ödeniyor. Bu 1.500 TL bir aylık olarak değil bir sosyal destek olarak veriliyor.
MEMUR EMEKLİSİNİN KÖK MAAŞI VAR MI?
Kök maaş uygulaması tüm emeklilerde var. Net maaş kazançlara göre hesaplanıyor ve bunun üzerine yüzde 4 ek ödeme ekleniyor. Memur emeklileri de diğer emekliler gibi her ay yüzde 4 oranında ek ödeme alıyor. Bunun dışındaki aylıkları kök aylıklarını oluşturuyor. Taban maaş uygulaması ise SSK ve Bağ-Kur emeklileri için geçerli oluyor.
ZAM ORANLARI HANGİ MAAŞA YAPIYOR?
Emeklilerin çalışma hayatlarındaki kazançlarına ve primlerine göre hesaplanan kök aylıkları zam için de referans oluyor. Taban maaşa tamamlamak için ödenen sosyal destekler aylık olmadığı için bir sosyal ödeme olduğu için zamlar da emeklinin gerçek maaşına yapılıyor. Yani kazançlarına göre 6 bin lira maaşı olan bir emekliye 1.500 TL sosyal destek verilerek 7.500 TL taban maaş ödeniyor. Ancak zam yapılırken asıl maaşa yapılıyor. Örneğin yüzde 50 artış yapılırsa bu emeklinin aylığı 9 bin liraya çıkıyor.
REFAH PAYI NEDİR?
Emekliler her yıl Ocak ve Temmuz aylarında enflasyona bağlı olarak zam yapılıyor. SSK ve Bağ-Kur emeklileri 6 aylık enflasyon oranında artış alırken memur emeklileri toplu sözleşme ve enflasyon farkı alıyor. Hükümet çıkan enflasyon oranını yükselterek zamları artırıyor. Yasal düzenlemeyle eklenen bu ilave artış refah payını oluşturuyor. Böylece emekliler enflasyonun üzerinde bir artış alıyor.
TABAN MAAŞ DEĞİŞECEK Mİ?
Taban maaş uygulaması pandemi döneminde başlamıştı. En düşük emekli maaşı önce 1000 TL sonra 1.500 TL yapılmıştı. Ardından bu rakam 3.500 TL'ye ve sonra 5.500 TL'ye çıkartıldı. Son olarak hükümet taban maaşı 7.500 TL olarak belirledi. Ocak ayında taban maaşın yeniden artırılması gündemde. 10 bin liranın üzerine çıkacağı konuşuluyor.
TABAN MAAŞ ARTIŞI NASIL YANSIYACAK?
Taban maaşa yapılacak artış emeklilere yapılan sosyal ödemeleri de artıracak. Buna göre yeni belirlenecek taban maaşın altında kök aylığı olan emeklilere ödenen para taban aylığa tamamlanacak.
OCAK ZAMMI ORANI NASIL BELİRLENİR?
Ocak ayı ile birlikte emeklilerin maaşları da artacak. SSK ve Bağ-Kur emeklileri Haziran ayından bu yana oluşan 6 aylık enflasyon kadar artış alacak. Memur emeklileri ise yüzde 15 toplu sözleşme zammı ve 6 aylık enflasyondan da fark alacak. Yapılacak refah payı artışıyla maaşların yüzde 50'ye yakın artması bekleniyor./ duvar
